Mengücekler ( Mengücekliler )

Konu: Mengücekler ( Mengücekliler ) Perş. Tem. 16, 2009 4:04 pm

Bizans, Azerbaycan üzerinden Anadolu'ya genel Türklerle 1071 yılında yaptığı Malazgirt Savaşı'nda ağır bir yenilgiye uğradı ve Anadolu'nun kapıları Türklere açıldı. Bunun üzerine Sultan Alpaslan, komutanlarına Anadolu'da fethedilmedik yer bırakmamalarını emretti ve fetihleri hızlandırmak için komutanlarına, fethettikleri yerlerde yarı bağımsız ( özerk ) beylikler kurabileceklerini söyledi.

Mengücekliler Hakkında Genel Bilgiler

İşte, Sultan Alpaslan'ın seslendiği bu komutanlardan biri olan Mengücek Gazi'nin Oğuzlar'ın, Kayı, Bayrat, Karaevli veya Alkaevli boylarından birine mensup olduğu hakkında birçok görüş mevcuttur.. Süratle harekete geçen Mengücek Gazi, Erzincan, Kemah, Divriği ve Şebinkarahisar'ı fethetmiş ve Mengücekler Beyliği'ni kurmuştur. Tüm hayatı, Gürcüler, Rumlar ve Ahbazlar'la mücadele içinde geçmiştir. Mengücek Gazi, çok akıllı, ileri görüşlü, cesur ve tedbirli bir bey idi. Kemah yakınlarında bir kümbetin Farsça kitabesinde Mengücek Gazi hakkında: " Alim, adil, ülkeleri fetheden, halkın sığınağı; Erzurum, Erzincan, Kemah, Diyarbakır ve bunların kalelerini alan, ... , Mengücek Gazi. Allah kabrini şad eylesin, ruhunu nurlandırsın, günahlarını bağışlasın.. " yazılıdır. Divriği Ulu Camii kitabesinde yer alan Alp, Kutluğ, Tuğrul ve Tekin gibi ünvanlar, onun Oğuz beyleri arasında önemli bir yeri olduğunu gösterir.

Sultan Melik Mengücek Gazi'nin Türbesi

Mengücek Gazi'nin ölümünden sonra yerine oğlu İshak geçmiştir. İshak Bey, beyliğini korumak için Selçuklularla, Artuklu ve Danişmentli beylikleriyle mücadele etti. İshak Bey, Artuklu Belek Bey tarafından 1120 yılında mağlup edildi ve esir düştü. İshak Bey ölünce beylik ikiye bölündü. Erzincan-Kemah koluna Davudşah, Divriği koluna Süleyman geçti.

Davud Bey, Selçuklu Sultanı II. Kılıçarslan'ın tarafını tuttuğu için, ona düşman olan Danişmetli Yağıbasan tarafından öldürüldü. Davudşah'ın yerine geçen Fahreddin Behramşah, II. Kılıçarslan'ın damadıydı. 63 yıl hüküm sürdü ve bu süre içerisnde Erzincan'ı bit ticaret ve kültür merkezi haline getirdi. Berzamşah 1125'te öldüğü zaman, oğlu Davudşah Erzincan'da, diğer oğlu Mehmed ise Şebinkarahisar'da oturuyor ve bu illeri idare ediyorlardı. Bu şehirler 1128 yılında I. Alaeddin Keykubat tarafından Selçuklu topraklarına katıldı ve Mengücekler Beyliği'nin Erzincan-Kemah kolu ortadan kalkmış oldu.

Beyliğin Divriği kolunun idaresini elinde tutan Süleyman ölünce, yerine oğlu Seyfeddin Şehinşah geçti. Şehinşah Hristiyanlarla mücadelede başarılı oldu. Selçuklu Sultanı II. Kılıçarslan'a ve Sultan Süleymanşah'a bağlı kaldı. Fakat Divriği kolunun son beyi Melik Salih zamanında, beylik toprakları, Moğollar tarafından yakılıp yıkılmış, I. Keykubat tarafından Selçuklulara katılmıştır. Bu gelişmelerden sonra Mengücekler Beyliği sona ermiştir.

Mengüceklerin Erzincan'da yaptığı eserlerin hiçbiri günümüze ulaşamamıştır. Bunun nedeni Erzincan'da sık sık görülen depremlerdir. Kemah'ta ise sadece birkaç türbe mevcuttur. Mengüceklerin tanınmasını sağlayan asıl kol olan Divriği kolu, siyasi faaliyetlerinden çok, mimarisi ve sanatıyla tanınmıştır. Mengücekler'den kalan en eski yapı, Divriği'deki Kale Camii'dir. Mengücekler tarafından 1180-1181 yılların inşa edilen Divriği Kale Camii, Anadolu'da cuma namazı kılınan ilk camidir. Bu nedenle Anadolu'daki Türk-İslam eserlerinin en önemlilerinden biri olarak gösterilmektedir. Selçuklu mimarisinden izler taşıyan Kale Camiinin kapısı da tezyinatıyla Anadolu'daki ilk ‘taç kapı' olma özelliğini taşıyor. Divriği Kalesi mevkiinde bulunan cami yine kaynaklarda verilen bilgilere göre Şahin Şah Emir İshak tarafından yaptırıldı.

Divriği Kale Camii

Mengüceklerin en ünlü eseri Divriği Ulu Camii ve Darüşşifasıdır. Azerbaycanlı Mimar Hasan b. Firuz'un yaptığı bu cami, tuğla ve taşın cephede henüz bir arada kullanıldığı çiçekli kufi, geometrik ve nebati motiflerin yeniden değerlendirildiği bir şaheserdir... Anadolu taş işçiliğinin ustalıkla kullanıldığı eseri UNESCO tarafından, korunması gerekli dünya mirası listesine alınmıştır. Divriği Ulu Camii'nin ve Darüşşifası'nın dünyadaki diğer tarihi eserlerden farklı birkaç özelliği vardır:

Birincisi,böyle mükemmel üç boyutlu detaylı geometrik sitiller ve bitkisel bezemeler hiç bir yerde olmadığı sanat tarihçiler ve mimarlar tarafından söylenmektedir.Kapı ve duvarlara işlenen her karede binlerce taş işlemeli motif bulunur. Usta devamlı tekrardan kaçınmış ve kendisini yenilemiş. Hiç bir motife bağımlı kalmamıştır. Her motifte Allah’ın birliğinin vurgulandığı gözlemleniyor. Ayrıca Darüşşifa'da dönen sütunda binanın dengede durup durmadığını belirtmek için dönen bir kolon, 1938 depremine kadar döndüğü, ondan sonra mekanizması kırıldığı için kilitlendiği söylenmektedir.

Divriği Ulu Camii'nden Bir Görüntü

Ve de Batı Taç Kapısın sağ kenarında çift başlı kartal, sol kenarında da çift başlı kartalla birlikte tek başlı şahin kuşu kabartması ustalıkla yerleştirilmiştir..Çift başlı kartal Selçuklu amblemi, tek başlı şahin kuşu ise Mengücek amblemi olarak bilinmektedir. Şahinin başı öne doğru eğik. Bu şekilde Ahmedşah, Selçukluya saygısını, bağlılığı ifade ediyor. Çift başlı kartalın başının biri doğuya biri batıya bakmaktadır, o da doğunun ve batını hakimi Türkleri sembolize etmektedir. Ayrıca çift başlı kartal güç, kudret, özgürlük ,bağımsızlık anlamına da gelmektedir ki bu da TÜRK ruhu ile bağdaşıyor... Mengücekler'in başkenti Erzincan, ticari ve iktisadi zenginliği, hükümdarların ilim ve sanat adamlarını korumaları sebebiyle devrin en yüksek kültür ve medeniyet merkezi haline gelmiştir. Selçukluların hizmetindeki ilim adamlarının bir kısmının Erzincanlı olması, bu durumu kanıtlar niteliktedir.

Divriği Ulu Camii Giriş Kapısı ve Tek Başlı Şahin

[Not] Çeşitli kaynaklardaki bilgiler alınarak tarafımca derlenmiştir.